PROGRESSIVE ROCK VÀ LIÊN TƯỞNG VĂN HỌC

Văn học là một chất liệu văn hoá trường tồn với thời gian mặc dù chịu sự ảnh hưởng nhiều vào các yếu tố xã hội chính trị luôn thay đổi liên tục. Văn học qua đó là di sản văn hóa quý giá của loài người. Văn học được giữ lại bằng những nét viết trên chất liệu đá của người Ai cập, viết lên tre ,da dê của người Trung Quốc cổ đại ,và khi khi phát minh ra giấy thì văn học thường được giữ lại với những cuốn sách .Với sự phát triển của công nghệ giúp cho văn học được lên màn ảnh với những bộ phim nổi tiếng dựa trên tác phẩm văn học ,quen thuộc với người yêu nhạc Rock thì có thể nhắc tới các bộ phim “Bay trên tổ chim cúc cu” của tác giả Ken Kesey hay “Chuông nguyện hồn ai” của Ernest Hemingway (2 tác phẩm này sau này đã khơi nguồn cảm hứng cho Metallica chuyển thể thành chất nhạc Heavy Metal với 2 ca khúc Welcome Home(Sanitarium) và For whom the bell tolls) hay như tác phẩm bất hủ “Đồi gió hú” của Emily Bronte với khá nhiều lần được dựng thành phim (sau này đã giúp Kate Bush tạo nên ca khúc kinh điển Wuthering Heights).

Trên lĩnh vực âm nhạc, những người đi tiên phong là từ nhạc cổ điển mang đầy tính bác học .Nhiều nhà soạn nhạc cũng ảnh hưởng bởi các chất liệu văn học và thêu dệt lên những bức tranh âm nhạc chứa đầy màu sắc thơ văn .Như Gustav Mahler đã được bài thơ “Tiếng Flute trung hoa” của Hans Bethge để sáng tác lên bản nhạc quyến rũ “Das Lied von der Erde” v.v.. Và cũng chính vì có sự liên hệ giữa nhạc cổ điển này nên mới hình thành nên thể loại Thơ Giao hưởng(Symphonic Poem). Đây là thể loại nhạc giao hưởng mà chỉ có 1 chương, viết dựa theo thơ, truyện cổ tích, truyện …xuất hiện từ thời của âm nhạc trường phái lãng mạn (1820 – 1900).

Từ cuối những năm 60 khi mà Progressive Rock bắt đầu phôi thai, với sự sáng tạo và khai phá không ngừng nghỉ của King Crimson, Pink Floyd, Yes, Moody Blues, dần dần đã hình thành lên nét đặc trưng riêng của Progressive Rock. Đó là sự ảnh hưởng rõ rệt từ classical music và jazz fusion và kết hợp với các yếu tố văn chương, ảo giác phiêu diêu. Mỗi bản nhạc của Progressive Rock chứa đựng những yếu tố bên trong, ẩn hiện qua mỗi nốt nhạc trong một chuỗi các đoạn nhạc phong phú mà hầu hết là phức tạp về kỹ thuật chơi của Progressive rock. Yếu tố văn học được chuyển tải một cách tinh tế và chứa nhiều tư tưởng .

Ngay từ thuở sơ khai của Progressive Rock, nguồn cảm hứng bất tận từ văn học đã được ban nhạc như Pink Floyd, King Crimson chuyển tải thành các bản nhạc đầy mơ ảo và đậm chất thơ. Album đầu tiên dưới cái tên Pink Floyd đã chứng tỏ sự lan toả của văn học tới Progressive Rock khi mà tên album The Piper At The Gates Of Dawn chính là tên chương VII của cuốn tiểu thuyết “Ngọn gió trong những rặng liễu” (The Wind in the Willows) của nhà văn người Scotland là Kenneth Grahame . Đây là cuốn tiểu thuyết dành cho thiếu nhi mà ông viết tặng con mình .

Cuốn tiểu thuyết kể về cuộc sống của các động vật ven khu bờ sông như ngài Cóc, bác Lửng, cậu Chuột trũi. Syd Barrett với ánh mắt lạnh lùng vô cảm làm cho Pink Floyd có chất phiêu diêu Psychedelic tràn ngập.

Pink Floyd .....

Từ cái tên Pink Floyd đến tên album đầu tay cũng là ý tưởng của Syd Barrett, ở album này Syd như là một người nhạc trưởng chủ đạo .Chắc hẳn những ca khúc kinh điển Astronomy Domine, Lucifer Sam, Matilda Mother, Bike và See Emily Play (ở version phát hành tại Mỹ và Nhật) sẽ còn ám ảnh người nghe mãi.

Những bậc lão làng King Crimson với sự pha trộn Jazz vào Progressive Rock đã làm cho Progressive Rock có một vẻ khác biệt. Album In the court of the Crimson với việc thử nghiệm chơi nhiều nhạc cụ như metrollon, kèn hơi, reed và sử dụng các kĩ thuật phức tạp đã từ lâu được người lâu đánh giá là dấu mốc thực sự cho Progressive Rock.

King Crimson....

Ở Album Beat, điểm nhấn của album là ca khúc Neal and Jack and me .Ca khúc này được tạo cảm hứng từ những tác phẩm của hai nhà thơ Neal Cassady và nhà văn Jack Kerouac. Đây là hai nhà văn của thế kỉ 20 và là hai người bạn thân của nhau .Cùng với Allen Ginsberg và Williams S.Burroughs, họ là những trụ cột cho trường phái văn học có tên “Beat Generation”. Tác phẩm “On the Road” của Jack Kerouac có sự đóng góp rất lớn của Neal Cassady. Những dòng thơ của Neal có ảnh hưởng nhiều tới các nghệ sĩ nhạc rock. Bài The Other One của Grateful Dead đã từng nhắc tới Neal với hình ảnh Cowboy Neal :

The bus came by and I got on, that's when it all began
There was Cowboy Neal at the wheel of the bus to Nevereverland".

Đại diện tiêu biểu nhất của Symphonic Progressive Rock có lẽ là Genesis .Những thành viên của Genesis về sau này hầu như ai cũng nổi tiếng ở sự nghiệp solo, chắc hẳn ai cũng một lần nghe Phil Colins hay Peter Gabriel hay nếu nghe nhiều Progressive Rock sẽ quen thuộc với cái tên Steve Hackett, Tony Banks, Mike Rutherford .

Genesis .........
Nhạc của Genesis bắt nguồn từ chất nhạc pop (điển hình là album đầu tay “From Genesis to Revelation”) song có cấu trúc khá phức tạp, giàu giai điệu ...lúc nhanh, mạnh mẽ rồi có khi uyển chuyển sang ngọt ngào du dương. Cũng một phần bởi giàu giai điệu và hay biến tấu nên khá hợp với việc đưa các tác phẩm văn học vào Progressive Rock .Album nổi tiếng The Lamb Lies Down On Broadway phát hành năm 1974 lấy cảm hứng từ cuốn sách The Trial của Frank Kafka .Chủ đề xuyên suốt album được dựa trên câu chuyện của The Trial về một nhân viên nhà băng tận tâm là Joseph K. Một buổi sáng ông bị cảnh sát bắt đi và thả tù ông vì một lý do không rành mạch .Cố gắng của Joseph để tìm hiểu lý do bị bắt và chứng minh sự trong sạch của ông đã dẫn ông vào một thế giới của sự quan liêu và những cơn ác mộng Kafka .Cuốn sách hơi kì lạ này đã tạo cảm hứng mạnh mẽ cho Genesis để tạo nên một album bất hủ . Cuốn sách này cũng được các nhà làm phim Holywood dựng thành phim vào năm 1963.

Chân dung nhà văn Frank Kafka..

Ở Việt Nam có bài Tiếng Gọi Nơi Hoang Dã của ban nhạc Ngọn Lửa Nhỏ lấy cảm hứng từ tiểu thuyết cùng tên của Jack London thì trước đó rất lâu ca khúc White Mountain của Genesis cũng được dựa trên một tiểu thuyết của Jack London là “Nanh Trắng” .Những tác phẩm của Jack London thưởng nổi bật lên vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên và những mảnh đời,sự đấu tranh của con người ,loài vật với thiên nhiên.

Chân dung nhà văn Jack London..

Mỗi khi đọc những tác phẩm của Jack London làm người đọc như đi lạc vào một thế giới của những ngọn núi nhấp nhô ,của những rặng thông ,bạch dương lá nhọn ,tuyết phủ trắng xoá mà trên đó những con sói ,chó cũng có số phận như con người . Đọc lyric bài White Mountain cũng thấy được phần nào câu chuyện của “Nanh Trắng”:

Thin hung the web like a trap in a cage
The fox lay asleep in his lair
Fangs frantic paws told the tale of his sin
Far off the chase shrieked revenge

Mạng nhện mỏng treo lơ lửng như bẫy ở trong lồng

Con sói lay mình thiếp đi trong hang sâu

Nanh trắng điên cuồng lấy chân cào đất kể về truyền thuyết của tội ác của nó

Đằng xa là tiếng la inh tai của cuộc ruợt đưổi cho mối thù hằn

Rồi

Fang, Son of Great Fang, the Traitor we seek
The laws of the Brethren say this:
That only the King sees the Crown of the Gods
And he, the Ursurper must die –

Nanh trắng, con của Nanh lớn, Kẻ phàn bội chúng ta tìm

Luật của Brethen nói rằng:

Chỉ có chúa tể mới nhìn thấy vương miện của chúa

Và hắn, phải chết ….

Nói đến ban nhạc Progressive Rock có lời ca giàu trí tưởng tượng nhất và là một trong những ban nhạc có tầm ảnh hưởng sâu sắc tới Progressive Rock nhất thì đó phải là Rush .

Ban nhạc 3 mẩu Rush, khẩu đại bác Prog của Canada...

Chính chất Progressive của Rush sau này đã tạo nguồn động lực mạnh mẽ cho Queensryche và Fates Warning đi tiên phong cho thể loại trộn lẫn Progressive Rock với Heavy Metal là Progressive Metal ,từ đó Prog Metal là một nhánh rất phát triển của Progressive Rock mà đại diện tiêu biểu nhất có lẽ là Dream Theater . Lời ca của Rush rất phong phú và đậm trí tưởng tưởng bởi người viết lyrics của Rush là tay trống lừng danh Neil Peart là một người có sở thích đi đây đi đó và mỗi lần có một sự ấn tượng về một nơi hay một tác phẩm nào đó là Neil lại đưa nó lên lời ca .

Neil Peart thời trẻ....

Neil Peart đã từng đi thăm ngọn Vạn Lý Trường Thành, và khi ngồi nghỉ trên ngọn Tai shan ông đã lặng lẽ ngồi viết ca khúc “Tai Shan” trong đó có nhắc tới 7000 bậc thang để lên được đỉnh ngọn Tai Shan, với tay một cái là chạm tới trời như là một phép ví von so sánh hợp lý . Neil Peart cũng bị ảnh hưởng nhiều bởi Văn học .Có lẽ để liệt kê các ví dụ ra giấy thì cũng phải phủ kín mấy mặt A4. Đơn cử như bản nhạc nổi tiếng Tom Sawyer được lấy cảm hứng từ cuốn tiểu thuyết “ Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer” của nhà văn Mỹ Mark Twain trong đó Neil Peart nói về một Tom Sawyer của thời đại ngày nay . Trong tiểu thuyết, Mark Twain kể về cậu bé Tom hiếu động với những nét lém lỉnh và tinh ranh của một đứa trẻ thông minh .Và cũng bởi cậu hiếu động thích nghịch ngợm nên nhiều khi bị bà dì và người khác mắng là “Thằng ranh con, đồ vô lại, đồ quỷ quái” .Một Tom Sawyer của ngày hôm nay là sự kiêu hãnh và vẻ ấn tượng theo như ý tưởng của Neil Peart.

Ở album phát hành năm 1991 của Rush là Roll The Bones tư tưởng xuyên suốt album là dựa trên tác phẩm Gonna Roll The Bones của nhà văn Fritz Leiber trong đó thì ca khúc Roll the bones trong album là bị ảnh hưởng nhiều nhất .Truyện ngắn Gonna Roll The Bones là một câu chuyện rùng rợn ly kì của Joe Slattermill .Vào một đêm anh chán nản căn nhà đổ nát của mình và quyết định bỏ lại vợ và mẹ lại để đi tới một nơi khác là The Boneyard để lao đầu vào những vụ cá cược bài và vận may của con xúc xắc .Và câu chuyện li kì bắt đầu từ đó ,của những điều lạ kì và không bình thường .Tác phẩm được trao giải thưởng văn học lớn là giải Hugo và giải Nebula.

Còn khá nhiều bản nhạc của Rush mang hơi hướng văn học của Ernest Hemingway và Oscar Wilde …các tiểu thuyết truyện ngắn của hai nhà văn thường bế tắc và đi đến chỗ không lối thoát và cả hai đều có một cái chết thương tâm. Hemingway thì chán với cuộc sống tuyệt vọng nên đã tìm tới cái chết bằng cách tự tử giống cha mình còn Oscar Wilde chết trong một khách sạn rẻ tiền ở Paris vào năm 1900 không một xu dính túi .Nhưng thực sự cả hai đều có một tài năng đặc biệt và tác phẩm của họ trở nên bất hủ .Neil Peart bị ám ảnh bởi các truyện ngắn và tiểu thuyết của cả hai .Trong bài “Between the wheels” của Rush ta có thể thấy đề cập tới “thế hệ mất mát” (The lost generation) mà Hemingway đã từng nhắc đến nhiều lần trong tác phẩm “Mặt trời vẫn mọc” (The Sun Also Rises) của mình về thế hệ thời đó .Tác phẩm này còn là nguồn cảm hứng cho ca khúc “Losing It” với câu “where the sun will rise no more” .

Tiểu thuyết “Giã Từ Vũ Khí” (A Farewell To Arms) của Ernest Hemingway gợi ý tưởng cho Neil Peart viết lên ca khúc “A Farewell to Kings” nổi tiếng. Giã Từ Vũ Khí là một trong những tiểu thuyết để đời nhất của Hemingway. Đó là một câu chuyện tình yêu của một người lính nhưng rồi cuộc tình đó kết thúc trong đau đớn khi mà Catherine của anh qua đời khi còn cô đang còn mang trong mình đứa con của anh. Đó còn là một tác phẩm khảo sát về hiện thực chiến tranh ,người ta không những phải học cách sống cho đẹp mà còn học cách chết .Số phận con người trong chiến tranh như là một hình ảnh bi thương ,bị kết án bởi định mệnh hay thay đổi .Câu chuyện chứa đụng bên trong cường độ và bi kịch ,diễn ra với hậu cảnh là chiến tranh, với nhịp độ thay đổi theo vui-buồn ,theo cảnh sống và cảnh chết .Cùng với “Chuông Nguyện Hồn Ai”(For whom the bell tolls) ,hình ảnh cái chết được đưa lên để bàn luận, trong chiến tranh ,cái chết thật mỏng manh .Hình ảnh Chuông Nguyện Hồn Ai cũng xuất hiện trong ca khúc “Losing It” của Rush , đọc lời ca của Losing it ta sẽ thấy có đoạn “For you , the blind who once could see, the bell tolls for three” . Ta thấy xuyên suốt ca khúc “Losing It” trong album “Signals” là màu sắc Hemingway.

Nhà văn Ernest Hemingway thời trẻ khi còn trong quân ngũ....

Đối với truyện ngắn và các tác phẩm kịch của Oscar Wilde cũng gây ấn tượng mạnh mẽ với Neil Peart. Neil đã đưa vở kịch Người hâm mộ của quý bà Winderrmere (Lady Winderrmere’s Fan) vào hai ca khúc của Rush là “Resist” và “The Pass” ca. Trong ca khúc Resist ta có thể thấy được lời thoại của có ở vở kịch này là câu nói nổi tiếng “I can resist everything exept temptation”(tôi có thể cưỡng lại mọi thứ trừ sự cám dỗ) và tiêu đề Resist cũng lấy cảm hứng từ câu này .Còn một câu khác trong vở kịch cũng được đề cập tới trong bài “The Pass” là “We are all in the gutter, but some of us are looking at the stars” (Chúng ta đều ở tầng lớp cặn bã của xã hội ,nhưng chỉ một số trong chúng ta đang nhìn tới những vì sao sáng) .Câu nói nổi tiếng này trong vở kịch trước đó đã được ban nhạc The Pretenders nhắc tới trong bài hát “Message Of Love” .Sau khi album mới đây của Rush là Vapor Trails ra đời thì Neil Peart có tâm sự rằng chính truyện ngắn của Oscar Wilde đã tạo cảm hứng cho ông viết câu “If culture is the curse of the thinking class” trong bài “Ceiling Unlimited” .

Một cái tên nữa phải đề cập tới đó là Alan Parsons Project với nỗ lực chuyển tải thơ và truyện ngắn của Edgar Alan Poe vào âm nhạc .

Alan Parsons Project.....

Alan Parsons trước đó được biết tới như là một kĩ sư hoà âm tài năng với việc tham gia hoà âm cho 2 album cực kì kinh điển là Abbey Road của The Beatles và siêu phẩm Dark Side Of The Moon của Pink Floyd. Tales of the mysterious and imagination là thử nghiệm đầu tay của Alan Parsons với sự cộng tác của đội ngũ đông đảo các nhạc công giỏi để phục vụ ý tưởng âm nhạc xen lẫn với văn học của Alan Parsons. Và quả thật với album Tales of the mysterious and imagination Alan Parsons đã đạt được hiệu quả đáng kinh ngạc của việc thử nghiệm một concept album dựa trên cảm hứng từ những bài thơ và truyện ngắn của Edgar Allan Poe.

Bìa album Truyền thuyết về sự kì bí và nỗi tưởng tượng...

Các truyện đã được dịch sang tiếng Việt thì nổi bật nhất là hai truyện “Con Mèo Đen” và “Sự suy tàn của ngôi nhà Acsơ” . Dựa trên sự liên tưởng huyền bí từ “Sự suy tàn của ngôi nhà Acsơ” mà Alan Parsons Project đã khéo léo xử lý nó thành một bản nhạc dài trên 20 phút và chia làm 5 phần ,gần như thể loại “Thơ giao hưởng” và đây cũng là một đặc trưng của Progressive Rock .Tư tưởng chuyển tải khi đọc những truyện ngắn của Allan Poe là sự kì bí ,hơi quái dị và cảm giác sợ hãi .Một trong những bài thơ nổi tiếng nhất của ông là bài “Con Quạ” đã được Alan Parsons Project nhào đắp thành một ca khúc kinh điển ,có thể nói “The Raven” (con quạ) là điểm nhấn của album ,sự chuyển tiếp nhịp nhàng từ bản nhạc hoà tấu khởi đầu album “A dream within a dream”. Đây cũng là tên của một bài thơ của Allan Poe, đoạn đọc tiếng anh mang hơi hướng thần bí của những kim tự tháp ai cập và những xác ướp cổ đại được thêm vào cũng là đoạn trích trong truyện ngắn “Marginalia” của Allan Poe. Album được kết thúc bởi “To one for the paradise”( cũng dựa trên bài thơ cùng tên của Edgar Allan Poe) được hát bởi Terry Sylvester với background là của dàn đồng ca của trường Westminster City và Jane Powell. Eric Woolfson và Alan Parsons là 2 người chủ chốt làm nên thành công của Tales of mysterious and Imagination .Cả album hiện lên với màu sắc tĩnh mịch trong một bầu khí quyển tối tăm và huyền bí của những kim tự tháp và xác ướp cổ đại của Ai cập.

Ban nhạc YES, một trong những tiên phong của Prog Rock...

Những cái tên Pink Floyd ,King Crimson, Moody Blues, Genesis, Yes… ngay từ những năm tháng đầu của Progressive Rock thì nước Anh xứng đáng với tên gọi “Cái nôi của Progressive Rock” . Với Yes ,phải công nhận rằng album “Tale of Topographic Oceans” (Truyền Thuyết của đại dương vẽ địa hình) là một kiệt tác của Progressive Rock …đối với người nghe Prog rock thì album này cũng không thua kém gì “Dark side of the moon” của Pink Floyd hay “In the court of the Crimson King” của King Crimson . Có được thành công đó phải kể đến tài năng của những thành viên của ban nhạc đặc biệt là ca sĩ với mái tóc bồng bềnh Jon Anderson ,tay bass Chris Squire , nhà kiến trúc guitar Steve Howe và tay keyboard tài năng Rick Wakeman .

Phù thuỷ Keyboard Rick Wakeman....

Sau này Rick Wakeman tách ra chơi solo và đạt được rất nhiều thành công .Ngày nay nếu nhắc tới Rick Wakeman thì người ta cũng sẽ nhắc nhiều tới sự nghiệp solo của anh thay vì với vai trò chơi Keyboard cho YES .Ngoài ra Rick Wakeman được biết đến như là một trong những nghệ sĩ Progressive Rock phát hành nhiều album nhất .Album nổi trội nhất trong sự nghiệp solo của Rick Wakeman phải kể đến “Journey to the Center of the Earth”(Cuộc phiêu lưu vào lòng đất) . Chỉ cần nghe tên album thì người ta cũng có thể nhận ra một điều là album này lấy nguồn cảm xúc từ tác phẩm cùng tên của nhà văn Pháp viết truyện phiêu lưu mạo hiểm viễn tưởng kiệt xuất Jules Verne .” Cuộc phiêu lưu vào lòng đất” của Rick được thu cùng dàn nhạc giao hưởng London và Dàn hợp xướng thính phòng hoàng gia Anh . Thêm vào đó là sự cộng tác của David Hemmings làm người dẫn truyện thuật lại các đoạn trong tiểu thuyết “Cuộc phiêu lưu vào lòng đất”.

Bìa cuốn tiểu thuyết Cuộc thám hiểm vào lòng đất của Jules Verne...

Cuốn tiểu thuyết kể về cuộc phiêu lưu rất li kì và bí hiểm vào trong lòng đất của giáo sư Von Hardwigg và cháu ông cùng anh giúp việc . Cuộc thám hiểm được tiến hành sau khi giáo sư Hardwigg giải được những đoạn mật mã về con đường đi vào lòng đất xuyên qua một ngọn núi lửa đã tắt một thời gian rất dài .Với trí tưởng tượng phong phú của Jules Verne, cuộc thám hiểm vào trong lòng đất được tô điểm bằng những chi tiết hết sức thú vị và kì lạ của cuộc sống dưới lòng đất với những con sông nước nóng, những cây cổ thụ và những sinh vật của những kỷ trước . Những điểm kì lạ của chuyến phiêu lưu được chuyển tải bằng những thứ âm nhạc tinh tế của kèn Clavinet, đàn Hammond ,tiếng Metrollon, và đặc biệt là tiếng Moog Synthesizer( một loại nhạc cụ điện tử dùng để tái tạo ra những âm thanh khác nhau và có thể bắt chước được tiếng nhạc cụ khác ) ,dĩ nhiên không thể không kể tới sự giúp sức của dàn nhạc giao hưởng London và dàn hợp xướng thính phòng Anh trong việc tạo ra những âm thanh mang tính chất cổ điển.